انتشارات دسترسی آزاد (شکست باورهای اشتباه رایج) – بخش دوم

انتشار با دسترسی آزاد، با در دسترس قرار دادن آزادانه مقالات برای همه ذینفعان، پیشرفت علم و دانش را تسریع می‌کند. علاوه بر این، به اشتراک‌گذاری تحقیقات باعث تسهیل ارتباط بین رشته‌ها می‌شود و به کشف راه حل‌های نوآورانه برای مشکلات قدیمی کمک می‌کند. در واقع جامعه پژوهشی خود را برای انتشار با دسترسی آزاد آماده کرده است. با این حال، چندین تصور اشتباه هنوز هم وجود دارد!

در قسمت اول این مجموعه، از چهار باور اشتباه در مورد انتشارات با دسترسی آزاد پرده برداری کردیم. اجازه دهید چند مورد دیگر را نیز در این پست ذکر کنیم!

باورهای اشتباه رایج

باور اشتباه 5

مجلات با دسترسی آزاد، مقالاتی با کیفیت خوب منتشر نمی‌کنند.

دکتر رالف:

در واقع مجلات OA با کیفیت خوب، برای بررسی کیفی دقیق مقالات از طریق DOAJ اقدام می‌کنند. یک مجله OA فهرست شده در DOAJ از کیفیت بالایی مانند مجلات کلاسیک با اشتراک برخوردار است. مثلا New Journal of Physics یا IEEE Access.

بررسی واقعیت:

کیفیت یک مجله به فرآیند ویراستاری و سیستم بررسی داوران متخصص آن بستگی دارد.این موضوع ارتباطی با این که مقاله در یک مجله «دسترسی آزاد» یا «مبتنی بر اشتراک» منتشر شود یا خیر ندارد.  چندین مجله با دسترسی آزاد وجود دارد که موثرتر عمل می‌کنند و کار علمی را برای حفظ کیفیت آن بررسی و فیلتر می‌کنند. اکثر مجلات OA کیفیت خود را با ثبت در DOAJ (دایرکتوری مجلات دسترسی آزاد) و مطابقت با استانداردهای آن‌ها تضمین می‌کنند. علاوه بر این، چندین مؤسسه انتشاراتی معتبر از جمله IEEE، SPIE، RSC، APS، Wiley، PLoS، Springer، Nature و Elsevier وجود دارند که آثار علمی را با کیفیت خوبی منتشر می‌کنند.

باور اشتباه 6

مقالات با دسترسی آزاد حق چاپ ندارند.

دکتر رالف:

 این یک پاسخ مدرن به ارتباطات علمی در عصر دیجیتال است. به طور کلی، حق چاپ توسط نویسنده محفوظ است، فقط حقوق انتشار به ناشر منتقل می‌شود، و برای استفاده مجدد از محتوا از طریق مجوزهای Creative Commons اطمینان حاصل می‌شود. مجوزهای دیگر معمولاً در صورت درخواست در طول فرآیند ارسال در دسترس هستند. یک نمای کلی از مجوزهای cc موجود را می‌توانید در اینجا  بیابید.

بررسی واقعیت:

به عنوان یک پیش نیاز، انتشار علمی سنتی شامل انتقال کامل و انحصاری حق چاپ از نویسندگان به ناشران است. به دنبال آن، ناشران حق انتشار و تکثیر مقاله و کسب درآمد بیشتری به دست می‌آورند.

با انتشار دسترسی آزاد، نویسندگان معمولاً حقوق مقالات خود را حفظ می‌کنند. علاوه بر این، آنها مجوزهای مختلفی را نیز به نویسندگان می‌دهند. این کار به نویسندگان اجازه می‌دهد تا مقالات خود را خارج از چارچوب پرداخت حق اشتراک منتشر کنند. برای مثال، Elsevier فهرستی از گزینه‌های گواهی کاربر را ارائه می‌کند که به نویسندگان این امکان را می‌دهد تا تصمیم بگیرند که چگونه خوانندگان می‌توانند از مقالات دسترسی آزاد استفاده مجدد داشته باشند.

بیشترین مورد استفاده مجوزهای CC-BY هستند که اجازه استفاده از محتوا را بدون مجوز می‌دهند. اما در این مورد باید نویسنده و منبع به درستی ذکر شود. به همین ترتیب، InTechOpen امکان انتشار کتا‌ب‌های OA و قالب‌های مختلف دیگر از جمله تک‌نگاری‌های کامل، مجلدات/مجموعه‌های ویرایش شده را می‌دهد.

باور اشتباه 7

ناشران برای انتشار با دسترسی آزاد هزینه‌های گزافی دریافت می‌‌کنند.

دکتر رالف:

هزینه‌های انتشار مقاله (APCs) متناسب با حوزه موضوعی، مجله و ناشر بسیار متفاوت است.  با این حال، در حال حاضر قیمت‌گذاری اغلب به توافق‌نامه‌های تحول بین سرمایه‌گذاران ملی، کنسرسیوم ها و ناشران محدود می‌شود.

بررسی واقعیت:

هزینه APC متناسب با مجله و انتشارات به طور قابل توجهی متفاوت است. هزینه‌های انتشار مقاله (APC) یا هزینه‌های نویسنده، همان هزینه‌های انتشار برای دسترسی آزاد است. چندین ژورنال دسترسی آزاد وجود دارد که هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند! از اکتبر 2020، تجزیه و تحلیل مجلات دسترسی آزاد لیست شده در DOAJ نشان می‌دهد که بیش از دو سوم (تقریبا بیش از 70٪) هیچ هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند. می‌توان با استفاده از DOAJ لیست مجلاتی را که هزینه‌ای دریافت نمی‌‌کنند جستجو و بازیابی کرد.

علاوه بر این، هنگامی که نویسندگان تصمیم می‌گیرند در یک مجله OA مبتنی بر هزینه مقاله‌ای را منتشر کنند، بسیاری از اوقات سرمایه‌گذاران یا دانشگاه‌ها برای پرداخت هزینه‌ها وارد عمل می‌شوند. تعداد کمی از ناشران مانند IOP Publishing و The Royal Society نیز یک طرح عضویت OA دارند که در آن مؤسسات پیش پرداخت APC را تأیید می‌کنند. بسیاری از ناشران حتی ممکن است در نظر داشته باشند که از دریافت هزینه از کسانی که مشکلات مالی دارند نیز چشم پوشی کنند.

باور اشتباه 8

اگر کارم را در یک مرکز ذخیره‌سازی قرار بدهم و یا در وب سایتم پیش چاپ کنم، نیازی به انتشار دسترسی آزاد ندارم.

دکتر رالف:

این موضوعی در حال حاضر بسیار متغیر است. زیرا سرورهای پیش‌چاپ و OA سبز بدون تحریم هستند. به علاوه مجوزهای استفاده مجدد بخشی از استراتژی حفظ حقوق هستند. خروجی تحقیق شما باید قابل استناد باشد. از این رو یک نسخه رکورد (VOR) برای مرجع مورد نیاز است که نسخه منتشر شده نهایی خروجی تحقیق شما است.

بررسی واقعیت:

سپرده گذاری کار خود در مراکز ذخیره‌سازی مرتبط با رشته‌ای خاص (مانند PubMed Central) یا در مراکز ذخیره‌سازی سازمانی، در واقع نوعی انتشار با دسترسی آزاد سبز است.

مراکز ذخیره‌سازی دسترسی آزاد ممکن است بین سه نسخه اصلی از یک مقاله پیش چاپ، پس از چاپ و نسخه رکورد (که به عنوان نسخه ناشر نیز شناخته می شود) تمایز قائل شوند.

• پیش چاپ نسخه‌ای را نشان می‌دهد که قبل از بررسی و انتشار به مجله ارسال می‌شود. نمونه‌هایی از سرورهای پیش‌چاپ با تثبیت مناسب عبارتند از: arXiv، Techrxiv، BioRxiv، Agrixiv و PsyArXiv.
• پس چاپ یک نسخه بررسی شده از مقاله است. مقاله ممکن است مورد بازبینی داوران قرار بگیرد، اما دارای حق چاپ نباشد، یا هر دو مورد بازبینی داوران قرار بگیرد و دارای حق چاپ باشد.
• نسخه منتشر شده یا VOR شامل تمام تغییرات کپی و قالب بندی مجله است.

برای تعیین این‌که آیا مجله‌ای که مقاله خود را در آن منتشر کرده‌اید به شما اجازه بایگانی کار خود در مراکز ذخیره‌سازی دسترسی آزاد را می‌دهد، می‌توانید این موضوع را از طریق پایگاه داده SHERPA/RoMEO بررسی کنید که شامل فهرست گسترده‌ای از سیاست‌های انتشار، دور‌ه‌های تحریم و نسخه‌ای که نویسندگان می‌توانند بایگانی کنند، است .

نویسندگان همچنین می‌توانند طرح «چگونه می‌توانم آن را به اشتراک بگذارم؟» که هدف آن تسهیل اشتراک‌گذاری کار علمی است را بررسی کنند.

باور اشتباه 9

انتشار با دسترسی آزاد ممکن است بر اعتبار من به عنوان یک محقق تاثیر بگذارد.

دکتر رالف:

این موضوع یک جنبه سخت و دشوار در علم باز است. با این حال بستگی به :

 الف) رویه ارزیابی در یک مؤسسه دانشگاهی یا تحقیقاتی (DORA)، اینکه آیا دسترسی آزاد اهرمی است یا نه و بخشی از سیاست کلی تحقیق است،

 ب) وضعیت بودجه

ج) مجله انتخابی برای انتشار داده‌ها و نتایج تحقیق.

مراقب مجلات و کنفرانس های غارتگرانه باشید! این موارد را می ‌وان از طریق ThinkCheckSubmit و ThinkCheckAttend بررسی کرد.

بررسی واقعیت:

نظرات مختلفی در مورد استانداردهای کیفی علوم آزاد وجود دارد. با این حال، دسترسی آزاد به دلیل ویژگی افزایش دیدکار، پشتیبانی را به سرعت کسب می‌کند. اعتبار یک محقق به کیفیت کار و شهرت مجله بستگی دارد. چندین مجله دسترسی آزاد معتبر و با کیفیت بالا وجود دارد. به عنوان مثال، PLoS که در سال 2007 تأسیس شد، مجموعه‌ای از مجلات دسترسی آزاد با تأثیرگذاری زیاد را منتشر می‌کند که از یک سیستم بررسی دقیق داوران تخصصی پیروی می‌کنند.

با این حال، با گرم شدن جامعه علمی با پلتفرم OA، نگرانی‌هایی در مورد افزایش ناشران غارتگر نیز وجود دارد. مجلات غارتگر با سوء استفاده از ناآگاهی نویسنده، مقالات آن‌ها را منتشر می‌کنند و در نتیجه آن‌ها را به سمت انتشار اطلاعات علمی مشکوک سوق می‌دهند. اگر محققی در دام چنین ناشران غارتگر بیفتد، ممکن است اعتبارش را به عنوان یک محقق به خطر بیندازد!

کلام آخر

تجربه شما از انتشار با دسترسی آزاد چگونه بود؟ آیا با چنین باورهای غلطی برخورد کرده‌اید؟ نظرات خود را در بخش زیر با ما به اشتراک بگذارید.