فرآیند داوری تخصصی و ویراستاری در مجلات

نکات کلیدی

• داوری تخصصی (peer review) فرآیندی است که طی آن مجلات با دعوت از متخصصان این حوزه و کسب نظرات آن‌ها درباره‌ی پیش نویس مقالات، کیفیت محتوای منتشر شده را بررسی می کنند.
• تیم تحریریه تجزیه و تحلیل اولیه پیش‌نویس مقالات ارسالی به مجله را انجام می‌دهد. سپس مقالاتی که از این مرحله عبور می‌کنند را جهت داوری تخصصی برای حداقل دو متخصص ارسال می‌کنند.
• داوران متخصص به صورت جداگانه به سردبیر مجله توصیه می کنند که آیا مقاله باید رد یا پذیرفته شود (با یا بدون تجدید نظر).
• سردبیر مجله تمام بازخوردهای داوران را در نظر می‌گیرد و تصمیم آگاهانه‌ای برای پذیرش یا رد مقاله می‌گیرد.

مقدمه

فرآیند داوری تخصصی اساساً یک مکانیسم کنترل کیفیت برای مجلات است. کارشناسان آثار علمی را طی فرآیند داوری ارزیابی می‌کنند. هدف از این امر تضمین کیفیت علم منتشر شده است. با این حال، داوران متخصص در مورد پذیرش یا رد مقالات تصمیم نمی‌گیرند. و تصمیم مدنظر خود را به سردبیر مجله توصیه می‌کنند. اختیار تصمیم گیری صرفاً به‌عهده سردبیران مجلات یا هیئت تحریریه مجله است. در واقع، سردبیرمجله در فرآیند تصمیم گیری نقش اساسی دارد.

فرآیند تصمیم گیری مجله

به طور معمول، پس از ارسال مقاله به یک مجله، ویراستار مجله نسخه پیش نویس را بررسی می کند. سپس تصمیم می گیرد که آن را برای بررسی کامل ارسال کند یا خیر. تنها پس از تجزیه و تحلیل اولیه، پیش نویس مقاله برای یک یا چند داورتخصصی ارسال می‌شود. در نهایت، سردبیران مجله یا هیئت تحریریه مجله، گزارشات داوران تخصصی را بررسی می‌کنند و تصمیم نهایی را برای پذیرش یا رد مقاله برای انتشار می‌گیرند.

تجزیه و تحلیل اولیه

سالانه حدود 3 میلیون پیش نویس مقاله به مجلات ارسال می شود. با توجه به حجم زیاد مقالات ارسالی، مجلات زیادی سیاست تجزیه وتحلیل مقالات را قبل ازارسال آن‌ها برای بررسی کامل توسط داوران متخصص دنبال می‌کنند. در طول آنالیز اولیه، سردبیران مجلات عمدتاً موارد زیر را بررسی می کنند:

سردبیران مجلات معمولاً صدها پیش نویس را در طول سال بررسی می‌کنند. یکی از اولین مواردی که ویراستاران به آن توجه می‌کنند کاورلتر است و اگر به اندازه کافی جالب به نظر نرسد، ممکن است سایر بخش‌های مقاله بررسی نشود. بنابراین، ضروری است که نویسندگان یک کاورلتر خوبی تهیه کرده باشند تا اهمیت و قدرت تحقیق آنها را برجسته کند و همچنین دلیل خوبی برای مناسب بودن پیش نویس مقاله برای مجله ارائه دهد. سپس ویراستاران چکیده را بررسی می‌کنند. حتی ممکن است داوران مقدمه، اشکال و جداول یا سایر بخش‌های مقاله را مرور کنند . سپس تعیین می‌کنند آیا نسخه پیش نویس ارائه شده آستانه کیفیتشان را دارد یا خیر.

مزایای تجزیه و تحلیل اولیه

• اگر نسخه پیش‌نویس به وضوح خارج از محدوده مدنظر مجله باشد. با رد شدن سریع آن، نویسنده می‌تواند به سرعت پیش‌نویس مقاله خود را به مجله دیگری ارسال کند.
• وقت داوران برای ارزیابی و ارائه بازخورد برای نسخه پیش نویس با کیفیت پایین‌تر تلف می‌شود.

داوری تخصصی

هنگامی که یک پیش نویس،  آنالیز اولیه را طی می‌کند سپس برای بررسی تخصصی ارسال می‌شود.

سه نوع داوری تخصصی رایج برای انتشار مجلات وجود دارد:

• تک سو کور: نام داوران برای نویسندگان فاش نمی‌شود.
• دو سو کور: نام منتقدان و نویسندگان برای یکدیگر فاش نمی‌شود.
• بازبینی باز: نام نویسندگان و داوران برای یکدیگر آشکار می‌شود.

به طور کلی، حداقل 2 داور (حداکثر 6 نفر) برای بررسی تخصصی انتخاب می‌شوند. داوران به خوبی در زمینه خود متخصص هستند. مجلات مجموعه ای از داوران متخصص را تشکیل می‌دهند که سابقه خوبی در دادن نظرات با کیفیت دارند. ممکن است منابع مقاله را ارزیابی کنند و با محققانی که در کنفرانس ها و سمینارها ملاقات کرده اند تماس بگیرند. بسیاری از مجلات تمایل به بازبینی مقاله را قبل از تعیین آن‌ها به عنوان داور می‌پرسند.

ویراستاران باید توجه داشته باشند،  داورانی را انتخاب کنند که تخصص کافی در زمینه موضوع داشته باشند و به درستی در مورد مقاله اظهار نظرکنند. بنابراین، بررسی مقالاتی که فنی و تخصصی هستند یا مقالاتی که از حوزه‌های موضوعی خاص هستند ممکن است بیشتر به طول بینجامد زیرا ممکن است مدتی طول بکشد تا ویراستاران داوران مناسب را انتخاب کنند.

نویسندگان در برخی از مجلات می‌توانند داوران برگزیده یا غیرارجح را معرفی نمایند. بهتراست نویسندگان در صورت وجود این گزینه از آن استفاده کنند، زیرا می‌تواند روند داوری را تسریع کند، و باعث صرفه جویی در وقت مجله برای یافتن داوران می‌شود. علاوه بر این، مطالعات نشان داده است که داورانی که نویسنده معرفی می‌کند، بیشتر از داورانی که مجله انتخاب می‌کند مقالات را می‌پذیرند.

داوری تخصصی زمانی تکمیل می شود که همه داوران گزارش مفصلی همراه با نظرات خود درباره‌ی مقاله برای مجله ارسال کنند. به طور معمول، مجلات از داوران می‌خواهند که بررسی های خود را در عرض 3-4 هفته تکمیل کنند. با این حال، تعداد کمی از مجلات مکانیزمی برای تعیین مدت زمان داوری دارند، به همین دلیل است که پیش بینی مدت زمان داوری دشوار است.

تصمیم‌گیری نهایی

داوران بازخورد‌های خود را ارائه می‌دهند و براین اساس سردبیر مجله یا هیئت تحریریه، درنهایت تصمیم گیری می‌کند.

متداول‌ترین تصمیماتی که سردبیر مجله یا هیئت تحریریه می‌گیرد:

•  بدون نیاز به تغییر (پذیرش): مجله مقاله را به شکل اصلی منتشر می‌کند.
• پذیرش با انجام اصلاحات جزئی (پذیرش): مجله مقاله را منتشر می‌کند و از نویسنده می‌خواهد اصلاحات کوچکی انجام دهد.
• پذیرش پس از بازبینی‌های عمده (پذیرش مشروط): مجله مقاله را منتشر می‌کند به شرطی که نویسندگان تغییرات پیشنهادی داوران و/یا ویراستاران را انجام دهند.
• تجدید نظر و ارسال مجدد (رد مشروط): مجله مایل است پس از ایجاد تغییرات عمده توسط نویسندگان مقاله را در دور دیگری از تصمیم گیری مورد بررسی قرار دهد.
• رد مقاله (رد کامل): مجله مقاله را منتشر نخواهد کرد یا در آن تجدید نظر نخواهد کرد حتی اگر نویسندگان اصلاحات اساسی انجام دهند.

مورد اول (قبول بدون هیچ تغییری) به ندرت رخ می‌دهد. مورد دوم (پذیرش با اصلاحات جزئی) معمولاً بهترین نتیجه ای است که نویسندگان باید به آن امیدوار باشند. هنگامی که یک مجله یک مقاله را به طور کامل رد می کند، به نویسندگان توصیه می‌شود که دیگربه همان مجله مقاله خود را ارسال نکنند. اگر مجله قصد تجدید نظردر مقاله را درنظر داشت، رد مشروط صادر می کرد. رد کامل به این معنی است که مجله تصور می‌کند مقاله استانداردهای انتشارشان را حتی پس از بازبینی‌های سنگین برآورده نمی‌کند.

آیا داوران تخصصی و ویراستاران همیشه در مورد آنچه ارزش انتشار دارد اتفاق نظر دارند؟

خط ‌مشی‌های تصمیم‌گیری ویراستاران متفاوت است: برخی زمانی مقاله را رد می‌کنند که حتی یک داور رد کردن را توصیه می‌کند، برخی زمانی که اکثریت رد را توصیه می‌کنند، و برخی زمانی که همه بازبین‌ها رد را توصیه کنند.

معمولا داوران بازخوردهای متناقضی در مورد پیش نویس ارائه می‌دهند. یکی از ویراستاران مجله تا آنجا پیش رفت که می‌گفت «توافق بین داوران نادراست». در موارد بازخوردهای متناقض، سردبیر مجله ممکن است قبل از تصمیم گیری، مقاله را برای داور سوم ارسال کند. و نویسنده ممکن است مجبور باشد مدت بیشتری صبر کند تا فرآیند داوری تکمیل شود.

درحقیقت، داوران پذیرش را بیشتر از رد کردن توصیه کنند. بنابراین، سردبیران مجلات،  بسیاری از مقالاتی را که داوران متخصص برای انتشار توصیه کرده‌اند را می‌پذیرند، حتی اگر برخلاف نطر خود مبنی بر رد کردن باشد. داوری تخصصی به نویسندگان برای بهبود نسخه‌های پیش‌نویسشان کمک می‌کند. تصمیم‌گیری در مورد انتشار مقالات، وظیفه سردبیر مجله است.

نتیجه

به دلیل تعداد زیاد نسخه های ارسالی ، مجلات سطح بالا اغلب مجبورمی‌شوند حتی نسخه های پیش نویس با کیفیت بالا را به دلایل مختلف مانند تعداد زیاد موارد ارسالی یا عدم تناسب با کانون سردبیری مجله رد کنند. در حالی که داوران و ویراستاران به سادگی درباره‌ی آنچه که به وضوح قابل قبول نیست توافق می کنند. تصمیم گیری در مورد آنچه ارزش انتشار دارد چالش سخت تری است. در نهایت، سردبیران مجلات بر اساس نظرشان در مورد ارزش انتشار مقالات و نظرات داوران، تصمیم به پذیرش یا رد مقالات می‌گیرند.